Polska myśl historyczna a humanistyczna historia narodowa (1500-1700)

W prezentowanym tutaj tomie i osoba autora, i jego dzieło są rzadkiej próby świadectwem wysokiej jakości prac średniej generacji niemieckich historyków, specjalistów o szerokich horyzontach, a zarazem metodologicznie wrażliwych uczonych–uniwersalistów, uzupełniających często amputowaną na Zachodzie pamięć historii Europy o jej środkowowschodnią tożsamość. Są oni świadomi faktu, że to właśnie niemiecka myśl historyczna w niesłychanie ważnym okresie powstawania i modernizowania się narodów i państw narodowych w Europie przyczyniła się do degradacji, a nieraz i amputacji sporej części historii Europy z pamięci ogólnoeuropejskiej. (…) Praca (…), którą Czytelnik dostaje do ręki, jest nie tylko produktem nadzwyczajnej erudycji, wynikiem symbiozy doświadczeń historiografii niemieckiej i polskiej, oraz częścią dyskursu na temat myśli politycznej i kultury historycznej Europy Środkowo-Wschodniej w okresie wczesnonowożytnym – jest to zarazem dzieło „literatury historycznej” w najlepszym słowa tego znaczeniu, napisane precyzyjnie, w świadomości zależności każdej konstrukcji historycznej od momentu historycznego, w jakim – także ono samo – powstawało. Bömelburg kontekstualizuje wczesnonowożytne myślenie historyczne w Rzeczypospolitej synchronicznie, to znaczy w kontekście współczesnej mu Europy. Myśl ta jest – niekoniecznie spójnym – przykładem i elementem tradycji funkcjonujących w ten czy inny, zawsze jednak w „porównywalny” sposób i nierzadko czerpiących z podobnych źródeł europejskiego humanizmu. Szczególnie wartościowy jest wkład pracy Bömelburga w historię pojęć (Begriffsgeschichte) dyskursu politycznego w Rzeczypospolitej, w tym europejskim narodzie Sarmatów, posługujących się tak językiem polskim, jak i łacińskim, ustabilizowanym tak w poczuciu ciągłości, jak i swej nadzwyczajności. (…)

Praca Bömelburga jako naukowa praca historyczna daleka jest od jakiejkolwiek krytyki czy polemiki ideologicznej. Poszerza ona natomiast naszą wiedzę o wielości sposobów szukania tradycji myślenia historycznego we wczesnonowożytnej Rzeczypospolitej, korzystając ze szczególnie szerokiej palety źródeł, wychodząc daleko poza teksty historiograficzne i wchodząc głęboko w teksty literackie. Autor czyni to w sposób wyrażający szacunek i ostrożność w interpretacji różnych „narodowych” konstrukcji historycznych oraz ich funkcji – ogólnych, regionalnych, piastowskich, jagiellońskich, wolnościowych, katolickich, szlacheckich, monarchicznych, republikańskich... Konstrukcje te szukały specyficznego, własnego miejsca Rzeczypospolitej w Europie i nie były one dla tejże Europy tajemnicą.

Andreas Lawaty, fragment Wstępu