Recenzja książki Cmentarz w Pradze

Umberto Eco, twórca znany na całym świecie z jednej książki tak naprawdę. Imienia róży nie czytałam (jeszcze) i zamierzam to nadrobić (wkrótce), choć przyznać muszę, że Cmentarz w Pradze mnie do tego skutecznie zniechęca. No bo co to niby miało być? Traktat filozoficzny? Literatura piękna? Dziwacznie horrorowaty thrillero-kryminał jakiś? Są też tacy, dla których to powieść historyczna, ale ja bym ją zakwalifikowała jako klasyczne wszystko i nic. Co gorsza jednak, już samo czytanie tej powieści było męczarnią. Dlaczego?

Zacznijmy od tego, że strasznie, bez opamiętania wręcz, z precyzją zegarmistrza pan autor stara się odtworzyć nastroje, wokół których toczy się akcja powieści i sam się w tym wszystkim chyba pogubił, a wraz z nim pogubiłam się i ja. To jest część warsztatu pisarza, aby umiejętnie dobrać proporcje opisywanych przezeń zjawisk i wydarzeń, dialogów i wewnętrznych przemyśleń, elementów tła i tego, co ma być na pierwszym planie. Tutaj, niestety, takiej umiejętności zabrakło. Oj mocno plącze pan Eco ze sobą tematy, mocno. Raz z tej książki wieje smrodem antysemityzmu, innym razem grozy z kina kategorii trzeciej, a jeszcze indziej leją się z nieba hektolitry akademickich wywodów, żeby wyszła z tego bardzo mądra książka o czymś ważnym. Nie wiem, czyżby pan autor chciał w ten sposób pokazać, że można mu dać nagrodę Nobla? Możliwe, że ja czegoś nie zrozumiałam, dopuszczam taką ewentualność, żeby nie było.

W każdym razie mam nieodparte wrażenie, iż Eco - bez wątpienia inteligentny człowiek, erudyta o bardzo dużej wiedzy - więcej by zyskał, gdyby jego Cmentarz w Pradze powstał jako książka popularnonaukowa, a nie fabularyzowana powieść, która stara się zgłębić antyżydowskie oraz inne, temu podobne teorie, które mnożyły się jak myszy doby rewolucji przemysłowej w dusznych, śmierdzących zakątkach Europy XIX wieku. To w zasadzie jedyna rzecz, która w tej powieści udała się na 100%: klimat ówczesnej metropolii. Dzisiaj mamy nowoczesną kanalizację, wszystko po elektryfikacji i zapominamy, że Londyn, Paryż czy Praga całymi wiekami żyły w smrodzie ekskrementów, gnijących śmieci i masy ludzkiej zbitej w ciasne przestrzenie, do czego w końcu dołączył i pył węglowy i nafta, które stały się istotnym czynnikiem dziewiętnastowiecznej rzeczywistości. I to pan Eco w sposób elokwentny zaprezentował, bo ta książka naprawdę cuchnie. Oto jedyny jej plus.