Poniemieckie recenzja

Książka pani Kuszyk opisuje życie repatriantów czy uchodźców, głównie z Kresów, którzy po II wojnie światowej zasiedlili ziemie poniemieckie. To byli również moi przodkowie, więc lektura miała dla mnie wymiar osobisty, często w trakcie wracałem do wspomnień swoich i swoich bliskich.

Wszystko zaczyna się od opisu zasiedlenia. Dla wielu repatriantów zamieszkanie w poniemieckich domach oznaczało awans cywilizacyjny, typowa wypowiedź: „Kuzynka oświadczyła, że czuje się w tym mieszkaniu jak w raju. Cieszyli się jak dzieci, pokazując mi przyzwoite meble, łazienkę, elektryczność. Na Nowogródczyźnie, gdzie żyli przed wojną, to wszystko było dla nich nieosiągalne, zaliczało się do magnackiego komfortu”. Niemniej nowe domy czy mieszkania traktowano różnie, wiele zaniedbano i popadły w ruinę, wynikało to z poczucia tymczasowości pobytu na tych ziemiach w pierwszych latach powojennych. Z drugiej strony sporo budynków pieczołowicie odrestaurowano, zwłaszcza w ostatnich latach. A dzisiejszy krajobraz tych ziem to: „mariaż bloku i nowej deweloperki z zabudową przedwojenną.”

Pisze pani Kuszyk o powojennym usuwaniu wszelkich śladów i oznak niemieckości tych ziem. Przy okazji bezpowrotnie stracone zostały liczne dzieła sztuki czy pomniki historyczne i kulturalne. Z drugiej strony można pojąć niszczycielską zajadłość osadników. Jak pisze cytowana w książce Anna Wolff-Powęska: „czy poniżeni, osieroceni, pozbawieni przez okupantów dorobku życia mogli pochylić się z szacunkiem nad dobrem pozostawionym przez wysiedlonych Niemców? Czy tym, którzy zostawili nad Niemnem i Wilejką domy rodzinne, można było powiedzieć: pielęgnujcie dobrą niemiecką tradycję w imię wartości europejskich”? Ta postawa mocno się zmieniła w ostatnich latach, teraz raczej dba się o zabytki i stare mury. Nastąpił wręcz wzrost zainteresowania przedwojenną historią tych ziem, modne stało się kolekcjonowanie starych pocztówek, kufli i innych gadżetów. To naturalny i normalny proces, trudno bowiem wymazać niemiecką część historii tych ziem.

Pisze też sporo pani Kuszyk o smutnym procesie niszczenia niemieckich cmentarzy, zwłaszcza w latach 70. dość powiedzieć, że w moim Wrocławiu z cmentarzy przedwojennych ostały się dwa żydowskie oraz nekropolia żołnierzy włoskich – jeńców z I wojny światowej.

Są w książce rozdziały mniej ciekawe, na przykład o obrazach religijnych odziedziczonych po Niemcach. Niemniej to ważna pozycja podejmująca ważną tematykę tworzenia nowej tożsamości i kultury na zasiedlanych ziemiach.