Ararat recenzja

Dawno temu zostałam zraniona.
W odpowiedzi
nauczyłam się istnieć
bez kontaktu
ze światem: powiem wam,
czym zamierzałam być -
narzędziem, które słucha.
Nie bezwładnym: nieruchomym.
Kawałkiem drewna. Kamieniem.
(Parodos)

Została więc kamieniem mówiącym. Stelą, macewą. To rodzaj prologu otwierającego piąty tom wierszy laureatki Nagrody Nobla z roku 2020. Tom, który był punktem zwrotnym w jej poezji, znalazła w nim bowiem swój język - "pozbawiony metafor i piękna" jak sama pisze - i był to pierwszy jej tom wierszy, który z mozaiki poszczególnych tekstów budował całość, a nie był tylko luźnym "zbiorem wierszy". Pisze o tym w bardzo dobrym, rzeczowym posłowiu tłumaczka. Mnie Ararat(1990) przypomina trochę wiersze Violi Fischerovej z Babiej godziny (1994). Śmierć męża wytrąciła wtedy Fischerovą z wieloletniego milczenia. Motywacja, by opisać ból straty jest podobna, nastrój obu zbiorów także, a jednak przyjmuję je bardzo różnie... W obu tomikach jesteśmy, jako czytelnicy, dopuszczeni do bardzo osobistej, wręcz intymnej sfery ludzkiego bólu, jednak bliższa mi jest powściągliwość i kunsztowność Czeszki, niż niemal prozatorska opowieść o ciągnących się przez całe życie animozjach, frustracjach i chorobach psychicznych - począwszy od wieku dziecięcego po dorosłość - Amerykanki. Fakt, straciły kogo innego. Być może pustka w obu przypadkach jest ta sama, ale ojca zna się całe życie, a męża wybiera się tylko na dorosłe życie.

Kobiety są twarde. Stwardniały czy muszą być twarde? Hartuje je strata, czy wewnętrzny, samospalający ogień niedocenienia, poczucia niedokochania, niedostatecznej uwagi bliskich? W przypadku Glück mam wrażenie, że to drugie.

Pisanie o rywalizacji o uczucia matki, jakie żywiła nie tylko względem młodszej ale i nieżyjącej starszej siostry (Wyznanie, Precedens), o swoistej niechęci do ojca, który nie mówił, więc był nieobecny (typowy punkt widzenia kobiety) - wiele tu porusza szczerością, która jest poniekąd odkrywcza, ale nie rozumiem tej zaborczości, zazdrości w kimś, kto całe życie uczucia chował głęboko i skrywał się pod maską obojętności, jak Glück. Więc udawała? Naprawdę jej jednak na nich zależało bardziej, niż była to w stanie przyznać? To takie ludzkie przegrywać z samym sobą, ale dystans Fischerovej silniej mówi do mnie, niż porażki Glück. Silniej mówi właśnie o uczuciach. Mimo, że porażki też bywają piękne. W jej przegranych piękna jest - i zarazem żałosna, jak ludzka kondycja - smutna prawda, a nie doskonała forma prawdy.

Gdyby to serce było złamane bólem, żalem - zrozumiałbym. Mam jednak nieodparte wrażenie, że jest jednak złamane zazdrością o miłość dla innych, dla siostry. I nazbyt szybko ocenia innych. A kiedy sama będzie powtarzać rodzicielskie błędy, raczej oskarży o nie ich, swych rodziców, niż siebie samą. Nie znam tego, więc skłonny jestem potwierdzić: tak, nie mam zaufania do tego głosu. Mam wrażenie, że źródłem zranienia jest samo serce, nie świat zewnętrzny.

Może nie da się z tego wyleczyć, jeśli ktoś choruje, ale nie każdy jest na to chory. Czy to choroba duszy? Jeśli mąci ją materia miłości własnej, dlaczego miałaby nie zmącić miłości w ogóle?

Mimo to są to wiersze, które warto przeczytać. Myślę, że kolejność wierszy w tomie nie jest przypadkowa. Jest to jak film, który jakoby nam się wyświetla pod koniec życia. Film Glück jest chronologiczny. Tom kończy się, jak klamrą, "Pierwszym wspomnieniem" - powrotem do początku.Ale dla mnie jest to raczej dowód dojrzenia czegoś i do czegoś, to raczej rodzaj oświecenia na koniec, gdy doświadczamy śmierci kogoś, kogo kochamy. Więc to, co w ostatnim wierszu mówi autorka, to raczej punkt dojścia, konkluzja, poznanie, niż pierwsze wspomnienie: