Recenzja książki Wojna i terpentyna

Nieczęsto udaje mi się trafić na takie literackie perełki. Stefan Hertmans wiele lat temu otrzymał od dziadka zeszyty z zapisem wspomnień – głównie dotyczących dzieciństwa i I wojny światowej. Długo leżały ona zapomniane, aż w końcu Autor dojrzał do decyzji o ich przeczytaniu i spisaniu historii Urbaina Martiena.

Przejmująca jest to historia, pełna smutku i strat. Całość „Wojny i terpentyny” podzielona jest na trzy części. Pierwsza z nich, dość chaotyczna, stanowi wstęp do głównej opowieści. Autor wspomina swojego dziadka, pisze o swoich relacjach z nim, jest to też popis erudycyjny Hertmansa, którego pradziadek był malarzem, podobnie dziadek – który był kopistą. Mamy więc odniesienia do wielkich dzieł czy do samego procesu twórczego.

Druga część – poświęcona wielkiej wojnie. Sugestywna, poruszająca i – przede wszystkim – przerażająca. Nieupiększona, nieupudrowana, nieskalana fałszywymi nutami. Chwilami sama czułam brud okopów, smród ekskrementów pomieszany z zapachem krwi.

Trzecia część to wszystko to, co było „potem”. Powraca luźna opowieść, lekki chaos, odniesienia do sztuki.

„Wojna i terpentyna” to bardzo mądra książka, Autorowi udało się kilka trafnych diagnoz, jak ta o kondycji współczesnego człowieka (w książce odniesienie do Arthura Schopenhauera):

„[…] niezłomne, wielkie osobowości, o których mówimy, że już nie istnieją, ponieważ życie utraciło spartańską powściągliwość konieczną, by takie temperamenty mogły dojrzewać i się rozwijać”*.

I wojna światowa staje się u Autora cezurą, po której nie można już mówić o jakimkolwiek etosie żołnierza, czasem w którym młodzi mężczyźni byli wykorzystywani jako mięso armatnie.

Urbain Martien – zapomniany bohater – człowiek, który dużo przeszedł, jawi mi się jako wzór, przedstawiciel generacji, której już nie ma. Jego historia pozbawiona jest taniej sensacji, która ma na celu wywołanie łatwych wzruszeń. Książka warta docenienia i przeczytania.

* S. Hertmans, Wojna i terpentyna, Wydawnictwo Marginesy, Warszawa 2015, s. 28.