Ciekawe życie pisarzy – Cyprian Kamil Norwid

W polskiej literaturze zajmuje czwarte miejsce – uznaje się go za jednego z najważniejszych poetów polskiego romantyzmu, chociaż wielu badaczy literatury zalicza jego twórczość również do klasycyzmu i parnasizmu.

Cyprian Kamil Norwid, mimo iż był twórcą genialnym i wyprzedzającym swoją epokę, większość życia wiódł w nędzy i za granicami kraju. Jego dzieła zyskały popularność za sprawą Zenona Przesmyckiego w okresie Młodej Polski.

Zanim jeszcze ukończył piątą klasę zmuszony był przerwać naukę w gimnazjum. Stało się tak z powodu powstania listopadowego. Wstąpił jednak do prywatnej szkoły malarskiej i pobierał lekcje rysunku, czego efekty można zaobserwować w tworzonych przez niego ilustracjach, czy to stanowiących samodzielne dzieła, czy też element pisanego przez niego pamiętnika.




Często powtarzanym mitem jest to, że Norwid za swojego życia nic nie publikował i nie był znany jako twórca. Jednak to tylko element jego legendy. Może nie wydawał wielu dzieł, ale ujrzały one światło dzienne. Nazywa się go artystą wyklętym, odrzuconym i niedocenionym. I być może jest w tym ziarnko prawdy.

Debiutował w 1840 roku wierszem „Mój ostatni sonet”. Dwa lata później opuścił Warszawę już jako znany i obiecujący poeta. Jego wiersze w XIX wieku ukazywały się w prasie i to we wszystkich trzech zaborach. Oficjalnym powodem wyjazdu do Drezna była potrzeba doskonalenia sztuki rzeźbiarskiej. Jeśli wydaje się Wam, że poeta nie miał na swoim koncie zwartego wydania, jesteście w błędzie. „Promethidion” i „Zwalon” zostały opublikowane w Paryżu w 1851 roku. Jednak środowisko literackie podchodziły do tych utworów bardzo krytycznie.

Następnie Norwid podróżował po Europie. Zwiedził Wenecję i Florencję. Zamieszkał w Rzymie, gdzie po zerwaniu przez jego narzeczoną zaręczyn poznał Marię Kalergis. Kobieta ta stała się dla niego wielką i nieszczęśliwą miłością.

W okresie międzywojennym, kiedy to przypadło chyba największe zainteresowanie twórczością autora „Quidama”, środowisko literackie podzieliło się zarówno na zwolenników jego pióra, jak i przeciwników. Norwida albo się uwielbiało, albo nim gardziło – takiego zdania jest choćby Juliusz Wiktor Gomulicki, który napisał wstęp i komentarze do „Pism Wszystkich poety”. Cyprian Kamil stał się przedmiotem setek rozpraw, różnych artykułów, polemik, był szeroko komentowany i wspominany. Ponad pięćset pozycji biografii dotyczących Norwida z okresu międzywojennego można obecnie znaleźć w Marka Busia „Składanie pieśni. Z dziejów edytorstwa twórczości Cypriana Norwida, wydanej” w Krakowie w 1997.

Do osób, które zdecydowanie nie doceniały Norwida należał Henryk Sienkiewicz. Autor „Krzyżaków” pisał: „Nie, do śmierci nikt we mnie nie wmówi, żeby Norwid był wielkim poetą... Mozolna forma jest jego śmiertelnym grzechem”. Cyprian Kamil nie przejmował się zbytnio osądami innych, znosił krytykę z honorem i dalej robił swoje. Jeśli miałabym wymienić twórcę, do którego zwracał się Norwid i na którego opinii mu zależało, byłby to z pewnością Kraszewski. Uwagę na ten fakt zwrócił Józef Bachórz, podkreślając, że autor „Starej baśni” był ówcześnie cenionym autorem, o którego względy zabiegali ci, którzy stawiali pierwsze kroki w pisarstwie. Zatem zdanie Kraszewskiego, rzucone nawet mimochodem, miało wielką, opiniotwórczą moc. Sam Norwid, mimo że nie był zainteresowany realizmem, a więc i nie darzył szczególnym uczuciem powieści Kraszewskiego, znał i cenił jego dzieła ze wspomnianych wyżej względów. Norwid zabiegał o pomoc Józefa Ignacego, wysyłając mu niektóre utwory do publikacji. Cyprian Kamil zadbał o to, by Kraszewski, będąc w Paryżu, zobaczył jego pracownię, dopilnował spotkania z nim, ale nie wywarło to oczekiwanego zachwytu na starszym koledze. Jednak ich kontakty nie były zbyt udane. Norwid o nie zabiegał, Kraszewski starał się unikać. Dowód tego znajdziecie w korespondencji Kraszewskiego z Lenartowiczem. Jeśli mamy tutaj fanów twórczości Norwida, koniecznie odsyłam Was do „Chorych dusz” Józefa Ignacego Kraszewskiego. Pewnie niewielu z Was wie, że Bolesławita zawarł w tej powieści podsumowanie swoich sądów o Norwidzie. Rysy norwidowskie nosi tam Emil Maria Otoski, który jest artystą – poetą i malarzem. Nic więcej Wam nie powiem – przeczytajcie Kraszewskiego! A jeśli chcecie podpowiedź, to sięgnijcie po Burkota „Kraszewski o Norwidzie”.

Skoro rozmawiamy już o Norwidzie jako poecie lub jednostce odrzuconej, warto przywołać też tematy niż ten związane z jego twórczością. Pamiętacie, jak wyglądała miłość Cypriana Norwida do Marii Kalergis? Przypomnę tylko krótko ich dzieje. Poeta nigdy się nie ożenił, a sceptyczny stosunek do małżeństwa był wynikiem jego rozczarowania miłością do Marii Kalregis. Uczucie to wspominał nawet podczas swoich ostatnich chwil, które spędził jako nędzarz w samotności w przytułku świętego Kazimierza w Ivry. Norwid poznał miłość swojego życia, kiedy ona była już mężatką – nieszczęśliwą i w separacji, ale wędrującą po świecie i prowadzącą się dość swobodnie. Do spotkania doszło we Włoszech, choć podobno pierwszy raz ujrzeli się w Warszawie. Biedny, borykający się nieustannie z problemami finansowymi poeta podróżował za „swoją” Marią po Europie na tyle, na ile pozwoliły mu fundusze, co i tak mocno nadwyrężyło jego finanse. Gdy doszło już między nimi do zbliżenia, noc ta okazała się dla kobiety jedynie epizodem. Zdolny plastyk nie mógł zapewnić jej tego, czego oczekiwała i potrzebowała. Ona jednak nie traktowała go poważnie, o czym jawnie powiedziała podczas przejażdżki gondolą. Jak to wyglądało? Ciężko powiedzieć. Wiadomo tylko, że Norwid wyskoczył z gondoli, pobiegł na dworzec i odjechał ze złamanym sercem. Poeta jednak postanowił zbliżyć się do przyjaciółki ukochanej – Marii Trębickiej. Korespondował z nią i nawet oświadczył się jej podczas wymiany listów, co niestety definitywnie zakończyło i tę znajomość. Portret Marii Kalergis Norwid zawarł w białej tragedii, znanym utworze scenicznym o tytule „Pierścień wielkiej damy czyli Ex-machina-Durejko”. Znacie to dzieło? Jeśli nie lub czytaliście je dawno, odświeżcie je sobie, tym razem mając na uwadze wątek miłosny. Rozwinięcie tej historii znajdziecie także w książce „Nieromantyczni romantycy” Jerzego Jankowskiego.

Jak już wspomniałam, Norwid zmarł w samotności mając 62 lata. Pozostał po nim pamiętnik, w którym przechowywał różne drobiazgi – listy, fotografie, adnotacje. Gdy samotność doskwierała mu szczególnie, wyjmował je i wieszał na ścianie, by przywołać dobre wspomnienia. Przestrzeń, w której żył, zapełniał roślinami. Kiedy mógł, odwiedzał parki i ogrody – to właśnie w przyrodzie znajdował ukojenie.




To, co chciałam Wam dziś powiedzieć o Norwidzie, to fakt, że był i jest on poetą niedocenionym i odrzuconym. Nie miał łatwego życia – zmagał się z nędzą, ciężko pracował jako drwal, nie znalazł miłości i był niezwykle samotny. Jego talent wyprzedzający epokę okazał się dla niego przekleństwem – odkryty o wiele za późno nie otrzymał należytego zachwytu, jaki zdecydowanie mu się należało.