Nie zdążę

Bardzo dobry reportaż, dotykający sedna problemu funkcjonowania polskiej komunikacji publicznej. Mała ilość kursów, składy niedostosowane do ilości pasażerów, rozkład jazdy zależny „od klimatu”, brak zgrania różnych środków transportu... te wszystkie zjawiska naprawdę istnieją. Autorka pięknie je analizuje, opierając się na rozmowach z ludźmi, którzy znają te tematy od podszewki. Fakt, że większa część książki dotyczy kolei, mnie nie przeszkadzał, bo przez 11 lat byłam pasażerem i temat jest mi bardzo bliski. Wszystkie zmiany w tego rodzaju środkach lokomocji odczułam na własnej skórze i dzięki Oldze Gitkiewicz mogłam je sobie teraz przypomnieć. Moim zdaniem to powinna być lektura obowiązkowa dla członków administracji rządowej i samorządowców zajmujących się transportem publicznym. Może gdyby odebrać im samochody służbowe i kazać dojeżdżać autobusami lub pociągami do pracy, odczuliby, w czym tkwi problem. Ostatni rozdział, czyli literacka wizja przyszłości PKP, wydaje się zupełnie niepotrzebna, ale rozumiem, że „czasami człowiek musi, inaczej się udusi”. Na końcu podana jest kilometrówka, czyli zestawienie ile kilometrów i czym autorka podróżowała w celu zdobycia materiałów do tej książki – ogromny szacunek, bo część tego rodzaju miejsc znam i wiem, że nie jest łatwo tam dotrzeć, ani się stamtąd wydostać. Świetna, poruszająca lektura.
A test Jakubowskiego naprawdę działa. Dzięki temu zdobiłam prawo jazdy.

Gdzieś w mojej podświadomości istniała potrzeba, żeby ktoś napisał książkę na temat wykluczenia transportowego. Kiedy dowiedziałem się o "Nie zdążę" praktycznie tego samego dnia wypożyczyłem ją z biblioteki. Problem poruszany w reportażu jest mi częściowo bliski, ponieważ mieszkam w małej miejscowości. Władze gminy działają w zgodzie z mieszkańcami, szybko reagują, a i sam transport jest jak na tereny podmiejskie dosyć dobry.

O czym jest reportaż Olgi Gitkiewicz? Chciałem napisać, że o problemie niszowym, ale trudno nazwać tak problem, który dotyka kilkunastu milionów Polek i Polaków. Od dzieci w wieku szkolnym po osoby starsze. Pomimo że wykluczenie transportowe jest powoli coraz częściej dostrzegane, nadal znajduje się na marginesie debaty publicznej oraz w polskim Parlamencie. Władza centralna zaczyna dopiero z nim walczyć i robi to wyjątkowo nieudolnie. Osoby, które mogłyby zmienić coś na lepsze, nie znają prawdziwych uwarunkowań, nie pytają, nie zlecają badań. Odpowiadają na problem, jakby byli totalnie odklejeni od rzeczywistości. Polska kolej jest upolityczniona, a politycy zarówno parlamentarni, jak i lokalni, wydają się stąpać we mgle, w ogóle nie chcąc z niej wyjść.

Reportaż Gitkiewicz jest niezwykle kompletny. Najpierw autorka pochyla się nad historią, jak amerykańscy właściciele wielkich firm samochodowych zmonopolizowali rynek transportu publicznego, aby następnie doprowadzić go do upadku i zmusić Amerykanów, początkowo wiernych transportow...

Z problemem wykluczenia komunikacyjnego na pewnym etapie życia musiałam zmierzyć się osobiście. Zresztą i dziś kwestia ta pozostaje dla mnie, choć w mniejszym zakresie, wciąż aktualna.

Dlatego też problemy, o których pisze Olga Gitkiewicz w reportażu "Nie zdążę" są mi doskonale znane. Znam ból wstawania bladym świtem, strach, że nie zdążę, nie przyjedzie, nie będzie już wolnego miejsca, zepsuje się po drodze, utkniemy w zaspie. I w części, w której autorka oddaje głos ludziom, umęczonym pasażerom, w której portretuje wycinki ich życia, emocje, problemy, trudności, książka jest żywa, prawdziwa i przekonująca. Bo tak właśnie wygląda publiczna komunikacja w Polsce. I jej brak tam, gdzie jest najbardziej potrzebna, nie na dochodowych trasach pomiędzy największymi miastami, ale w tych małych miejscowościach, z których trzeba dotrzeć do szkoły, lekarza, pracy czy po zakupy. Gdzie starsze, samotne, niezmotoryzowane kobiety poświęcają całe dnie na wyprawę do gminy czy na targ. Autorka ma dobry słuch społeczny i bardzo plastycznie, a jednocześnie z empatią odmalowuje Polskę wykluczonych, tych którzy nikogo nie obchodzą, bo nie przynoszą zysku, pozostawionych samym sobie.

Znaczna cześć reportażu dotyczy transportu kolejowego i wszelkich patologii z nim związanych, w szczególności pseudo-reform, niekompetencji zarządzających i kolejnych władz, w szczególności lokalnych, odpowiedzialnych za kolej, biurokracji, prawnych i faktycznych absurdów, a czasami zwykłej bezm...

1. Można zaryzykować stwierdzenie, że większość dyskursu związanego z transportem i przemieszczaniem się dotyczy problemów wielkich miast: parkingi, miejsca dla hulajnóg, wprowadzanie samochodów elektrycznych etc. Decydenci i eksperci chyba nie zdają sobie sprawy, że remedium na wykluczenie komunikacyjne nie jest "po prostu" zakupienie samochodu. I nie chodzi tylko o kryterium dochodowe. Stąd ogromy plus dla Autorki za przestawienie perspektywy społecznej, a także pokazaniem, że z przemieszczaniem się związane są różnorakie praktyki społeczne. Jest to najmocniejsza zaleta książki.
2. Nie podobały mi się pierwsze rozdziały poświęcone pieszym i samochodom w mieście. Choć są one ważne, to mam z nimi trzy problemy:
- według mnie są to kwestie dość oczywiste i doświadczane przez większość czytelników, przez co nie wnoszą wiele nowego.
- przejście do właściwego tematu książki - czyli wykluczenie komunikacyjne - pojawia się dopiero po kilkudziesięciu stronach.
- Z podpunktem drugim wiąże się jeszcze jeden problem - moim zdaniem zbyt mocno zarysowano tam podział na dobrych społeczników i złe samorządy/ograny rządowe, co mnie trochę gryzło w czytaniu.
3. Na szczęście później Autorka przechodzi do części najważniejszej, czyli opisuje w jaki sposób upada transport zbiorowy w Polsce, a także prezentuje historie osób, których ten upadek bezpośrednio dotyka: osoby młode, starsze, pracujące poza miejscem zamieszkania. Czytając te wypowiedzi widać, że Autorka potrafi...

Solidny, otwierający oczy reportaż, pokazujący jak wielką skalę ma wykluczenie komunikacyjne w Polsce XXI wieku. Wszechobecna degradacja przedsiębiorstw i spychologia panująca wśród przewoźników zatrważa. Pojawia się pytanie - co będzie dalej? Czy da się zatrzymać tę postępującą zarazę? Myślę, ze warto, aby każdy z nas zadał sobie te pytania - szczególnie ci, którzy mają przywilej mieszkać w dużym, dobrze skomunikowanym mieście.