W kręgu upiorów i wilkołaków

Bałem się sięgając po tę pozycję. Taaa, to dlaczego kupowałeś wszystkie te książki z cyklu? Bo… poruszały interesujące mnie tematy i wyglądały niesamowicie. Bo przecież diabły, upiory i czarownice – demonologia słowiańska. Nigdy nie dotykałem tych tematów, a tu przecież miałem to otrzymać w postaci kilku kolejno wydanych po sobie książkach. To czego się bałeś? Hmmm… chyba formy, literatura popularnonaukowa może nudzić, liznąć coś pobieżnie, bądź przytłoczyć taką ilością wiadomości, że pogrąży mnie się w trudnych do zrozumienia terminach, co doprowadzi do faktu, że roztrzaskam się o nią jak o ścianę.

Ale w końcu przeczytałeś? Żyjesz, czyli poszło dobrze? Tak. Jestem pod wrażeniem. Prostego języka i świetnie ułożonych zagadnień, które odkrywały przede mną poszczególne strefy działań złych duchów. Czasem przypominały o zasłyszanych za kajtka sformułowań, które wówczas nie były do końca przeze mnie rozumiane. O podmienianiu niemowlaków, czy chociażby o wichrach za które byli odpowiedzialni wieszający się samobójcy. Wiele dziadkowych opowieści powraca podczas tej lektury, część z nich jeszcze spotykam podczas codziennych rozmów, większość niestety przepadło bez pamięci.

Książka powinna raczej nosić tytuł "W kręgu diabłów i czarownic", bo to na nich skupia się autor. Strzygom, utopcom, południcom, borowym itp. poświęca raczej mało miejsca. Bardziej adekwatny podtytuł brzmiałby natomiast "Demonologia polska, głównie regionów wschodnich i środkowych, głównie w wiekach XVII-XX". W przypadku istot zwykle kojarzonych z bardziej pierwotnymi wierzeniami słowiańskimi Baranowski zazwyczaj postuluje ich pochodzenie z terenów sąsiednich krajów i opisuje związane z nimi wierzenia ludowe już po utożsamieniu ich z diabłami lub czarownicami. Wydaje się, że jego zdaniem te pierwotne wierzenia były ściśle ograniczone do polski z późniejszych wieków, nie miały bardziej ogólnosłowiańskiego charakteru i, po ich zaniku na ziemiach naszego kraju, nie da się już nic na ich temat powiedzieć.
Przytaczane anegdotki posłyszane od informatorów (stężenie tego określenia na kartach tej książki jest trudne do zniesienia) koniecznie irytująco komentuje na siłę próbując wytłumaczyć ich genezę (na zasadzie: bardzo przesądny chłop zobaczył jakiś dziwny efekt optyczny i później twierdził, że to był taki a taki demon przez zbieg okoliczności z jakimś wydarzeniem w jego życiu). Takie nasycone pogardą wobec opisywanego folkloru (ale też religii chrześcijańskich) przejawy sceptycyzmu są zupełnie zbędne.
W tekście znaleźć można też takie kuriozum, jak wymienienie tytułów wszystkich rozdziałów kilku archaicznych książek, co właściwie nie prowadzi do żadnych wniosków, a j...

Podczas lektury naszła mnie jeszcze taka refleksja - nie sposób sobie wyobrazić, co czuli dawniej ludzie wierzący w świat nadprzyrodzony, jaki lęk im wiecznie towarzyszył. Wyobrażacie sobie dzisiaj pochować kogoś z waszej rodziny głową do ziemi z sierpem na karku, żeby tylko nocą nie wstał i was nie zaatakował? Brrr...