Łakome recenzja

Dunaj wyje.

Utracie. I jeszcze ptakom. Kiedy czytam tę dedykację, nie rozumiem jeszcze: o jaką Utratę chodzi? O tę mazowiecką? Nie, to jednak Beskidy, a utrata nie jest nazwą własną. Rwana, oszczędna prozodia narracji odrzuca mnie. Jest zimna, męska, bezuczuciowa, szpitalna, aseptyczna. Lebda nie znosi piękna języka, nawet gdy mieni się w nim piękno świata. Jako środka artystycznego używa tylko nieoczekiwanych zbitek pojęciowych - to one mają walor poetycki. Ale mało jest tutaj poezji. Ma ją w sobie tylko mgła, ptaki, las i uparcie zachłanna miłość babki do wszystkiego, co żywe. Piękno dotyczy przede wszystkim zwierząt. Ludzie cuchną. Krwią, papierosami, śmiercią zwierząt. Są niegodni zaufania, dzicy, brutalni, okrutni, podejrzani. Żywią się mięsem, które narratorce i jej partnerce Ann już tylko śmierdzi. Ludzie nie spełniają obietnic, piją, mają na sumieniu grzechy, których bohaterka jest milczącą ofiarą. Także dom, z którego uciekła do wielkiego miasta, ją mierzi. Straszy nie tylko smrodem, lecz i sąsiedztwem ubojni, z której dobywają się rozpaczliwe dźwięki mordowanych zwierząt.

Narratorka przyjeżdża na wieś tylko dla babki, która umiera. Która zawsze czuła się sama. Która, choć urodziła dzieci i mieszkała z mężem, nie czuła się w jego domu nigdy u siebie, nie czuła, że cokolwiek w nim należy do niej. Mimo, że jej mąż stara się zrobić wszystko, by jej było w nim dobrze. Czy może dopiero wtedy, gdy ona umiera? Za to wtedy zamieni cały swój majątek (i ewentualne dziedzictwo narratorki) na kaloryfery i plastikowe okna. A las na beton domków letniskowych dla wielkomieszczan. On broni babkę przed zimnem, jak babka broniła narratorkę przed wsią, jak broniła jej wyborów.

Jest w tym element biograficzny, co można rozpoznać w rozmowie, jaką z autorką przeprowadził Dawid Gostyński dla Czasu Kultury w 2017 roku. Nie wiem co musi się stać w człowieku, żeby nabrać tyle niechęci do domu rodzinnego, do miejsca, skąd się pochodzi. Co trzeba przeżyć, by chcieć się tak odwrócić i zmienić, by bez reszty zamienić ethos wsi na wątpliwą etykę wielkiego miasta. Ale nie oceniam tego. Raziły mnie często, niepotrzebnie i nieumiejętnie użyte grube słowa. Użyte po co? By pokryć maskowany żal po utracie? Bo bohaterka nie po raz pierwszy kogoś traci. Czy jednak tylko tak można wyrazić emocję? I co to za ludzie, którzy sążniście folgują sobie w tej wulgarności przy wnuczce, niechby i dorosłej? W moim pokoleniu było to nie do pomyślenia... Słowo "Jezus" używane zamiennie i w takim samym celu jak słowa 'kurwa" czy "chuj" można było usłyszeć co najwyżej od notorycznych alkoholików. Nowa emocjonalność "nowej elity kultury" czy został tu jakiś pies pogrzebany, straszy tu może jakiś niewykryty trup w szafie? Nie chcę wiedzieć, ale daje mi to do myślenia. Wulgarność przychodzi z wielkiego miasta.

To zmysłowa proza, nad wyraz cielesna. Ciało babki, ciało własne, ciało Ann, ciała zwierząt. Smagłe ciała chłopów, a ich ciała grobem zwierząt. Chłopi - tak dzicy i okrutni. Tak pragmatyczni. A oddadzą ostatni skrawek lasu, zaprowadzą ostatnią krowę do rzeźni - dla niej, dla babki, żeby jej było ciepło. Zniszczą w tym celu wszystko co żywe, zamienią wszystko co naturalne na styropian i na plastik. A jednak umierają wcześniej... Kto ogrzeje kaloryfery, gdy ich zabraknie? Czy ich nieumiejętna troska wzmacnia kogokolwiek?

A wokół na wsi pleni się TO. Wilgotne. Żywe. Dzikie. Czerwone. Sprytniejsze. Bezsenne. Białe. Martwe. Miękkie. Łakome.
Łakoma dotyku jest żałoba.

Nieco turpistyczny język przypomina mi prozę Dominiki Słowik, której nie cenię. Jednak Lebda operuje słowem o niebo lepiej, ma większą wrażliwość na słowo. A przede wszystkim jest tu wiarygodna opowieść i jakaś prawda tej opowieści. Ciekaw teraz jestem jej wierszy. Muszą być bardzo oszczędne w słowa. Męskie.

Lektorka tylko pogłębia efekt obcości bohaterek. Chyba nie służy to książce.

Notatki>>
sebrytki
Korekta:
...znalazłam wczepionego kleszcza. Jego ciemnego odwłoka nie dało się chwycić w paznokcie. No, jednak odwłoku. Odwłoka to zupełnie coś innego...; zmarażalka - to krakowskie, jak "na pole"? I pewnie też "zamrażarnik"?