Pisma wszystkie. Publicystyka filozoficzno-społeczna i literacka. Tom III: 1889-1900. Tom IV: 1901

Publicystyka filozoficzno-społeczna, tom III i IV, w opracowaniu Cezarego Zalewskiego.

Na tom 3 pism publicystycznych Bolesława Prusa składają się teksty powstałe w latach 1889 – 1900. Czas ten był okresem bodaj najintensywniejszej współpracy pisarza z „Kurierem Codziennym”, która rozpoczęła się dwa lata wcześniej. Zawarte tu artykuły, listy i rozmowy oscylują wokół kwestii typowych dla „dojrzałego” etapu działalności Prusa (opieka zdrowotna, oszczędzanie, system emerytalny, problem wyżywienia niższych warstw i sprawa śmiertelności, itp.). Niewątpliwą nowością są jedynie artykuły poświęcone mediumizmowi oraz sprawozdanie z wyprawy do Galicji. Jednakże spośród prac publicystycznych dla samego pisarza najważniejsze były te, w których omawiał on stosunki polsko-żydowskie (Z powodu 12 000 000 guldenów) oraz zagadnienia ekonomiczne (np. Czytajcie cyfry). Warto też odnotować wzrost polemicznych tendencji w prasowych wypowiedziach autora Lalki. Niniejszy tom prezentuje zarówno spór z Aleksandrem Świętochowskim dotyczący zagadnień literackich (Słówko o krytyce pozytywnej), jak i z Franciszkiem Olszewskim, redaktorem „Kuriera Warszawskiego”, z którym pisarz zakończył długotrwałą współpracę w 1887 roku.

Czwarty tom pism Bolesława Prusa prezentuje zaledwie cztery teksty, które świadczą o znaczącym spadku zainteresowania publicystyczną formą wypowiedzi. Na przełomie XIX i XX wieku pisarz niejednokrotnie deklarował bowiem zamiar zerwania z tego typu działalnością, którą zamierzał zastąpić intensywniejszą pracą literacką oraz dyskursem o charakterze eseistycznym, niekiedy wręcz filozoficznym. Czwarty tom dokumentuje sam moment zmiany, przejścia od publicystyki do eseistyki. Składają się na niego teksty powstałe „około” 1901 r.: O ideale doskonałości, Najogólniejsze ideały życiowe, Odpowiedź na ankietę gazety „Russkij Listok” oraz Jak przedstawia się rozwój Galicji w cyfrach?

Podstawą edycji wszystkich prezentowanych tu tekstów są ich prasowe pierwodruki. Żaden z nich nie miał reedycji za życia autora, a tylko nieliczne – przeważnie związane z krytyką literacką – doczekały się wznowień po 1945 r.