Jan Twardowski od biedronek

Jan Twardowski, mimo że znany ze swoich wspaniałych wierszy, nie jest często określany poetą dla dzieci. I niesłusznie. Dorobek tego religijnego poety analizowano głównie pod kątem wartości artystycznych, odniesień ewangelicznych i kontekstów społecznych. Doceniano jego kunszt pisarski za niezwykłą lekkość w omawianiu ważnych tematów, za znajomość przyrody i humor, którego nie brakuje w jego poezji. Nie chcę nazywać jego poezji poezją dydaktyczną, bo on sam unikał teologicznych i naukowych pouczeń. I nigdy nikomu niczego nie narzucał. Czytelnik poezji Jana Twardowskiego sam wybierał drogę, którą mógł kroczyć. I tak też rozpatruję go jako poetę dla dzieci – snującego biblijne opowieści i dającego możliwość wyboru odbiorcy jego dzieł.

Oczywiście literatura dla dzieci i młodzieży w Polsce sięga czasów oświecenia, a swój prawdziwy rozkwit przeżyła w XIX wieku. Ale w tym czasie hołdowała dydaktyzmowi – taki był jej cel. Jan Twardowski (i wieli innych współczesnych autorów) moralizatorstwo zamienił na partnerstwo, a pouczanie na dialog.

Gdybym miała znaleźć punkt wspólny utworów Twardowskiego, pewnie skłaniałabym się do pojęcia Absolutu – wszystko od tego się wywodzi i do tego dąży. Nauczając w szkole zadał dzieciom pracę domową, w której miały narysować Boga, wcale nie był zdziwiony, gdy rysunki okazały się bardzo skromne. Tłumaczył, że Boga ciężko przedstawić, a tym bardziej nie trzeba mu złota, cudów, czy innych skarbów. I starał się, by dzieci mogły się z Jezusem zaprzyjaźnić, odwołując się do rzeczy prostych, bliskich namacalnych:

"Kto od Boga się odwraca,
ten jak wieża się przewraca,
potem piszczy, źle się czuje,
nigdzie wcale nie pasuje"

Ale dla Twardowskiego było jasne, że nawet niewierzący może być dobrym człowiekiem. Dostrzegał, że nawet najgorliwszy katolik czasami zachowuje się gorzej, niż człowiek, który w Boga nie wierzy. Poeta nie zamykał nikogo w szufladkach, nie kategoryzował, bo przecież

Poeta uczył dzieci tego, że należy być przede wszystkim dobrym człowiekiem, ale wiedział, że nie zawsze jest to łatwe. Miał świadomość, że często dziecko „zdejmuje jak szelki białe skrzydła/ i podobny do straszydła/ krzyczy, tupie, dokazuje,/ na złość język pokazuje”. I dalej dodawał, żeby w tej zwykłej codzienności dostrzegać innych: „umierającego wróbla na śniegu/ zmęczenie pani nauczycielki,/ pracującego tatę,/ pracę mamusi – niedawno wysprzątała na kolanach podłogę”. Poeta tym samym podkreślał wartości, jakie niesie ze sobą rodzina. To ona była ostoją miłości, spokoju, wzajemnego wspierania się, życzliwości i przygotowywała małego człowieka do wejścia w różne role społeczne. W utworach Twardowskiego dzieci będące z matką i ojcem są spokojne, mają poczucie bezpieczeństwa, bo przecież

Poeta zawsze starał się przekazywać dzieciom, że świat, który nas otacza jest piękny, a ludzie na nim żyjący są sobie wzajemnie potrzebni i „nikt nie żyje dzięki sobie i tylko dla siebie”, a „na wszystkich patrzeć [trzeba] zakochanymi oczami”.

W utworach Jana Twardowskiego miłość zajmuje naczelne miejsce – także ta, której uczył najmłodszych. Nie dostrzegał łatwości w tym uczuciu – podkreślał trud, który należy włożyć w budowanie relacji, ale i trwałość, jaką ze sobą niesie. Autor przekonywał, że

Twardowski w miłości widział wiele poświęceń i sprzeczności – kiedy po zachwycie przychodzą rozczarowania, po radościach żale, a codzienne kłopoty zasłaniają prawdziwe uczucia. Twardowski prosto pisał, że „miłość udana/ co się nie udaje”. I za przykład podawał Jezusa, który kochał bliźnich bezinteresownie: „Podziękuj za cierpienie/ (…) bez niego nigdy nie wiesz/ ile miłość kosztuje”.

Celem Jana Twardowskiego nie było pokazanie dzieciom, że życie jest smutne i trudne, ale ukazanie prawdziwości – tego, że między radościami bywają chwile smutku, a niekiedy dzieje się tak, że pogodne dni są przyćmione przez wymagającą codzienność. Autor, który szczególnie lubił kontrasty, pisał: ”Jaka to radość żyć!/ Biedny nieboszczyk, choćby był w niebie -/ Na ziemi jest w kiepskim humorze./ Smutny, zmartwiony, nawet psu swemu/ podać kaszanki nie może”.

Śmiem nawet powiedzieć, że poezja Twardowskiego pełna jest „niepopularnych” wartości i prostego przekazu, którego brakuje w dzisiejszym świecie. Jego utwory zostały trochę zapomniane i zupełnie niesłusznie. Prawdy, które przekazywał w swoich wierszach są ponadczasowe. I nie mówię już tylko o dzieciach i młodych ludziach, do których zwracał się szczególnie. Każdy z nas w utworach „księdza od biedronek” znajdzie coś dla siebie i to na każdą pogodę. I na niepogodę także.

Czy mam ulubiony wiersz Jana Twardowskiego? I to całe mnóstwo! Na pierwszym miejscu są „Bliscy i oddaleni” równorzędnie z „Kiedy mówisz”, ale dziś pożegnam się z Wami tak: