Pieśni dziadowskie i legendy

„Pieśni dziadowskie i legendy” to zbiór pierwszych opowiadań Hrabala, przedsmak tego, z czego jest znany. Mamy tu więc łączenie trwogi ze śmiechem, wysokiego z niskim, zwykłego z wyjątkowym. Ale jest to też Hrabal, jakiego nie znamy, surrealistyczny i mroczny. Najwyraźniej widać to na przykładzie „Legendy o Kainie” - opowieści o człowieku opętanym myślą o samobójstwie. Hrabal przerobił ją później na „Pociągi pod specjalnym nadzorem”.
Do mnie najbardziej przemówiła „Legenda o pięknej Julci”. Jest to historia Żydówki, która po wojnie wraca do Czech, gdzie zginęła jej cała rodzina i, jak się wydaje, majątek. No i to jest najbardziej optymistyczne opowiadanie w całym zbiorze, chociaż nawet nie to jest jego zaletą, ale postaci i obrazy, które mocno zapadają w pamięć (np. na wpół zatopiony żydowski cmentarz w lesie, kobieta pływająca między macewami).
Wolę Hrabala w jaśniejszych barwach, ale może właśnie ten czarny przypadnie niektórym do gustu.

Wydaje się, że to opowiadania z czasów, kiedy Hrabal był (jeszcze?) bardzo wrażliwy na krytykę, której mu nigdy nie szczędzono. To pewnie dlatego tom otwierają kompilacje autentycznych pochwał i inwektyw z listów tzw. czytelników ("Pieśń dziadowska, którą napisali czytelnicy") a zamyka rodzaj credo literackiego ("Pieśń dziadowska o egzekucji publicznej"). Jednocześnie autor z jednej strony wdaje się w polemiki lub nawet robi na złość grożącym, manifestując swą wolność (i zarazem poniekąd piętnując kołtuństwo chamskich przytyków), lecz z drugiej świadomie pragnie się nawet z tą krytyką pogodzić, uznając, że na pełny obraz człowieka ("Znać swoją sławę i wspierać swą hańbę - taki człowiek jest podniebną doliną" - tyle autor za Lao Tsy) składa się jego wielkość i małość. Podkreślanie tylko własnych pozytywów, jak to się robi współcześnie, zdaniem Hrabala jest źródłem obecnego chaosu.

Większość z tekstów wydaje się być bardzo osobista, autor stara się nawet w jednym z nich wytłumaczyć się ze swojej metody pisarskiej, czyniąc z niego nieśmiałą suplikę w obronie prawa literatury do fikcji:
"Współczesna proza powstaje w wyniku pewnej opozycji, dążenia do odkrywania zakazanego, kiedy w uchylone drzwi wsuwa się czubek buta, potem całe kolano. Jedynie przez otwarte na poły drzwi może wtargnąć ten świeży prąd powietrza, który nazywamy: przestrzeń twórcza. I tak dzięki indywidualnemu doznaniu krzepną wspólnie niebiosa i z roku na rok, a więc także na rok tysiąc dziewięćset s...