Mistrzowie ilustracji: Janusz Grabiański

Gdyby ktoś zapytał mnie o moje dzieciństwo, gdybym miała określić je zaledwie jednym słowem, śmiało powiedziałabym, że było beztroskie. Dom w górach ponad miasteczkiem, jak u Ani, na wzgórzu. Drewniany z kamienną podmurówką, a wokół łąki, pola, sady, lasy, mały strumyk. I ja. Dziecko w ciągłym ruchu, w biegu, skaczące po drzewach, rozbijające kolana na kamienistej drodze, turlające się z pobliskich miedz. Dziecko wychowane w domu trzech pokoleń, pełnym miłości, historii, książek i zwierząt.

No właśnie, książki i zwierzęta. Dwie rzeczy, które nierozerwalnie wiążą się ze szczęściem tamtych lat. Pięknie ilustrowane historie, które tato zdobywał spod lady u zaprzyjaźnionego księgarza, we wczesnych latach osiemdziesiątych były zapewne namiastką luksusu, ale dla mnie były przede wszystkim źródłem nieskrywanej fascynacji.
Jako wiejskie dziecko, bo o prawdziwym mieście nie miałam jeszcze wtedy pojęcia, a nasze miasteczko nadal traktuję jako tylko trochę większą wieś, żyłam otoczona przyrodą i zwierzętami. Każda kura, kaczka, cielak, królik, kot i pies dziadków to byli moim przyjaciele. Tak ich zapamiętałam.





Czas pędzi nieubłaganie, a z pamięci umykają ci, którzy towarzyszyli mi w tym niezwykłym okresie mojego życia. By znów móc powrócić do czasów dzieciństwa, by przytulić lub pogłaskać ukochanego kota czy psa, wystarczy sięgnąć do książek z ilustracjami Janusza Grabiańskiego, a cały ukochany zwierzyniec znajdzie się na wyciągniecie ręki. Na jego ilustracjach powracają do mnie ich obrazy i wspomnienia. Dzieciństwa czas – zatrzymany, zaczarowany – dzięki niemu zostaje przywrócony. I muszę uczciwie przyznać, że mimo całej mojej miłości do Szancera, nikt, tak jak Grabiański, nie umie przenieść mnie w ten fascynujący świat przyrody.





Życie:





„mówiono, że Kurylewicz maturę wygrał, a Grabiański wymalował”.









Janusz Grabiański przez całe dorosłe życie mieszkał i pracował w Warszawie. Nie chciał wyjeżdżać z kraju, choć otrzymywał liczne propozycje, m.in. wykładów w Berlinie Zachodnim.
Życie osobiste Grabiańskiego nie było tak udane, jak jego kariera zawodowa. Przez wiele lat walczył o rozwód z pierwszą żoną Krystyną. Po rozwodzie, wraz z córką, zamieszkał w Falenicy.
Z drugą żoną, Joanną, poznali się w 1966 roku i byli małżeństwem aż do jego śmierci. Jej sylwetka: smukła kobieta z burzą ciemnych włosów, pojawia się na wielu jego plakatach i ilustracjach. Grabiański uczynił ją figurą kobiecości w swoich rysunkach, gdzie występuje w roli: mamy, pani nauczycielki czy Wiosny.

Zmagał się też z poważnymi kłopotami zdrowotnymi (chorował na niedokrwienie serca). To właśnie problemy z sercem przyczyniły się do jego przedwczesnej śmierci 20 października 1976 roku w wieku zaledwie 47 lat.
Zmarł nagle, będąc u szczytu kariery, zaledwie kilka miesięcy po tym, jak jego nazwisko wpisano na Listę Honorową Nagrody im. H. Ch. Andersena, w trakcie prac nad nowym wydaniem „Don Kichota”.





Twórczość:





„Kolego, nie niszcz projektu, projekt jest własnością artysty. Proszę o zwrot”.





Oprócz ilustrowania książek dla dzieci i dorosłych (np. „Królowa Margot” A. Dumas, „Saga Rodu Forsyteów” J. Galsworthy) projektował znaczki pocztowe, m.in. cenione serie z wizerunkami psów, kotów, ptaków, motyli czy zwierząt egzotycznych, które osiągnęły łączny nakład 90 milionów sztuk.















Polskim dzieciom, szczególnie tym, które uczyły się jeszcze z elementarzy, znany jest jako autor ostatniej wersji Elementarza Mariana Falskiego, który stał się wydawniczym bestsellerem.





Styl:

„W epoce masochistycznego doskrobywania się wszelkich brudów i wrzodów istnienia przez sztukę całego globu, wędrował pośród nas artysta odznaczony nie bez przyczyny Orderem Uśmiechu. Za dobroduszne straszydełka baśni, za najbarwniejsze pejzaże, za wzruszającą menażerię hasającą wśród wierszy, za kolorowe, zawsze czymś odmienne, a tą samą serdecznością malowane opowieści leciutkiego pędzelka. Nie ma "szkoły Grabiańskiego" w ilustracji książkowej, gdyż trudno osiągnąć podobną temperaturę życzliwości połączonej z tak precyzyjną wiedzą, nie powstała więc szkoła, pozostała nam jednak nauka płynąca z Januszowych prac. Nauka miłości życia.”





„Swoimi wizjami plastycznymi wprowadzał dzieci (i nie tylko dzieci) w krainę delikatności, harmonii i poezji. Obdarzony wirtuozowską łatwością rysowania i wyjątkowym smakiem oraz absolutnym "słuchem" chromatycznym, tworzył ilustracje nie tylko urodziwe, ale i czytelne, zrozumiałe dla małych czytelników, znakomite w ruchu i w charakterze, dowcipne, podparte znajomością realistycznego warsztatu malarskiego. Ten artysta potrafił spełnić oczekiwania odbiorców, nie rezygnując przy tym z własnego, niepowtarzalnego stylu i z wysokiego poziomu artystycznego.”





„Wprowadził do swoich obrazów gwar, szum, świergot, ciszę, smutek i radość. Tysiące ulubionych zwierząt, koty, psy, wiewiórki, ptaki, żaby, owady, kwiaty, trawy połyskujące w słońcu, dzieci rozkrzyczane, biegające, tuż przed zaśnięciem.”

„Mistrzowskim pociągnięciem pędzla potrafił wyczarować bohaterów książki. Lekkie, barwne, akwarelowe muśnięcia farby potęgują wrażenie ruchu, jakby ponaglają zwierzęta do skoku. Ilustracje artysty z jednej strony podążają za treścią literackiego pierwowzoru, z drugiej zaś – stanowią świetnie skomponowane i perfekcyjnie namalowane dzieła sztuki.”





„Ilustracje Janusza Grabiańskiego skutecznie korespondują ze słowem, tworząc niepowtarzalną i wyjątkową całość. Nie rywalizują ani nie zastępują wyobrażeń dziecka, jedynie uplastyczniają obrazy wywołane tekstem. Całość jest przemyślanie skomponowana, rysunki są zwięzłe i wyraziste, malowane mocną kreską. Grafiki mają charakter realistyczny…”





„Grabiański jest nieśmiały. Swoją przyjaźń ofiarowuje chytrym i zarozumiałym kotom, a także kotom bezpańskim, mizernym włóczęgom, nędznym szelmom, które uszy straciły w chuligańskich bójkach. Swoją przyjaźń ofiarowuje psom snobom, playboyom z zamożnych letnisk, a także psim proletariuszom, łańcuchowym niewolnikom wyzutym z honoru i ambicji. Swoją przyjaźń ofiarowuje drzewom wybujałym, co pięknie się kłaniają niebu i chmurom, a także chuderlawym, słabowitym sosnom i brzozom mazowieckim”.





„Grabiański tworzy pracowicie mikrokosmos, który rządzi się eleganckim wdziękiem, mikrokosmos, który tak lubiliśmy w dzieciństwie i który polubimy jeszcze mocniej, gdy zacznie umierać nasz makrokosmos. Grabiański nie wadzi się z Bogiem, nie wymyśla nowych estetyk, nie objaśnia zagadki bytu. Grabiański po prostu proponuje wszystkim, którzy chcą go słuchać, a właściwie widzieć, odrobinę czułej tęsknoty za tym, co nieustannie przemija, szczyptę uczucia dla współtowarzyszy codziennej niedoli, kroplę melancholijnej nadziei na weselszy jutrzejszy dzień.”













Ponownie serdecznie chciałam podziękować pani Urszuli Jarmołowskiej, autorce bloga „To dla pamięci” (https://jarmila09.wordpress.com/), która pozwoliła mi korzystać ze swoich bogatych zbiorów ilustracji.