Mistrzowie ilustracji: Teresa Wilbik

Droga, kiedyś mocno kamienista, a dziś wyłożona płytami, wiedzie wśród łąk i pól położonych na zboczach wulkanicznej góry. Słodycz zieleni i chłód błękitu, to to, co najbardziej uderza wędrowca. Dawno tu nie był, bo nie ma już domu na wzgórzu. To znaczy dom stoi, ale nie ma tych, którzy go wówczas tworzyli. Są inni, a ten prawdziwy dom jest już gdzieś indziej. Tu pozostały jedynie wspomnienia.
I to dla nich tu wraca, dla tych obrazów i dźwięków. Dla kolorów, dla słońca i cienia, dla ciszy i gwaru. Ale nie zawsze może też przyjść. Wówczas muszą wystarczyć mu książki i ilustracje. Trochę już sfatygowane z luźnymi kartkami i wytartymi okładkami, czy pokreślane dziecięcą ręką. Teraz to głównie właśnie w nich zamknięta jest ta cała najpiękniejsza przeszłość. Wystarczy tylko patrzeć, by ją widzieć.



Artystka, którą chciałabym dziś przedstawić, jest jedną z ważniejszych przedstawicielek genialnej Polskiej Szkoły Ilustracji. Każda stworzona przez nią historia, jest inna w swym graficznym wyrazie. Obdarzona dużym ładunkiem emocjonalności niesie ze sobą też coś subtelnego i niepowtarzalnego.
Jest jakby zanurzona w ten dziecięcy świat, przepełniona marzeniami, ale też prostotą i wyrazistością. Zachwyca feerią barw, hipnotyzuje ruchem, poszerza horyzonty wyobraźni i otwiera dziecięcy umysł na fantazję. Jej prace każą nam często patrzeć też na wskroś tego wszystkiego, co nas otacza, dostrzegać rzeczy nieoczywiste, wydobywać z nich drugie dno. To dzięki jej obrazom patrzę i widzę.




„Świadoma decyzja o tym, żeby zająć się ilustracją książkową, pojawiła się po jakimś czasie. Najpierw studiowałam malarstwo, dopiero po dwóch latach przeniosłam się na grafikę do Szancera. Nie ukrywam, że kierowały mną względy ekonomiczne. Ilustratorzy wtedy dobrze zarabiali.”

„No wiesz, to ja, inżynier, zasuwam codziennie od siódmej rano, a ty tyle forsy za obrazek dostajesz?”




W rozmowie z Barbarą Gawryluk zapytana czy żałuje porzucenia malarstwa na rzecz grafiki odpowiedziała:

„Trochę tak, bo ja to bardzo lubiłam. Profesor Eibisch, świetny pedagog, długo mi tego nie mógł wybaczyć. Ale na grafice był Szancer, gwiazda, sława. Poza tym właśnie wtedy asystentem Szancera został mój mąż Janusz Stanny i jakoś tak naturalnie przeniosłam się na grafikę. Nigdy tego nie żałowałam.”




Jan Marcin Szancer był nie tylko znakomitym pedagogiem, ale jako redaktor naczelny wydawnictwa „Ruch” umożliwiał swoim studentom debiuty.
To właśnie dzięki niemu Teresa Wilbik zilustrowała swą pierwszą książkę jeszcze przed dyplomem w 1964 roku. Były to „Bajki matki Sirabili”.




„Potem dostawałam naprawdę ciekawe książki do ilustrowania, przeciętnie dwie w roku. Nie mogłam narzekać na brak pracy. Chociaż wtedy było tak, że strasznie terminy goniły, a ja dość długo pracowałam nad każdym tekstem.”

„Mieliśmy jeden stół, pół należało do mnie, pół do męża. (…) Lubił mi robić korekty, z kolei ja nie bardzo się do nich stosowałam.[…] Mąż się też interesował tym, co ja robiłam, różniliśmy się stylem pracy, czasem coś podpowiadał, na pewno ze sobą nie konkurowaliśmy.”

„Nie było rywalizacji, chociaż zdarzały się gwiazdy, na przykład Janusz Grabiański, dużo książek wydawał za granicą. Wiesio Majchrzak był bardzo ceniony, ale na jego ilustracje czasami czekało się nawet i dwa lata, wszyscy o tym wiedzieli.”

„Wróciłam do oleju, uważam, że to najszlachetniejsza technika malarska. Niektóre z moich prac nawet sprzedałam na różnych aukcjach.”





„Zobaczyłam w katalogu tę wyliczankę i nie mogłam uwierzyć.”

Nie specjalizowała się w jakiejś konkretnej literaturze. Wśród tytułów, do których stworzyła grafikę można znaleźć zarówno teksty dla najmłodszych (Brzechwa, Tuwim, Chotomska), młodzieży, ale też sporo tekstów klasycznych np. Andersena czy Perraulta.



Od ukończenia studiów zajmowała się ilustrowaniem książek i malowaniem obrazów. Tematyka jej prac to głównie pejzaże, kwiaty i cykle inspirowane utworami La Fontaine’a.

W latach 1971-1972 pełniła funkcję redaktora artystyczno-graficznego w Instytucie Wydawniczym Nasza Księgarnia. Równocześnie współpracowała jako ilustrator także z innymi wydawnictwami.
Praca w redakcjach wydawniczych w latach sześćdziesiątych wyglądała zgoła inaczej niż obecnie. Artystka wspomina, że ilustrator był wówczas odpowiedzialny za całą niemal książkę. Po otrzymaniu „gołego” tekstu na luźnych kartkach i kilku ogólnych informacji na temat przyszłych wymiarów książki i jej grubości, to właśnie on miał za zadanie zaplanować jaka będzie czcionka, marginesy czy okładka. Wydawnictwo często określało też limit ilustracji w utworze.

„W domu zaczynała się ręczna robota. Trzeba było na podstawie tych kartek przeliczyć, ile w książce zajmie tekst, jak rozmieścić ilustracje.”

„W Naszej Księgarni rada artystyczna zbierała się w środy, i kiedy przychodził termin, trzeba było się na takim zebraniu stawić z gotowymi ilustracjami do całej książki. (…) Zdarzały się brawa, westchnienia zachwytu, czasem głośne wyrażanie aprobaty.”





„Kiedy makieta była gotowa, redakcja przekazywała książkę do drukarni, a to, co potem z tej drukarni wychodziło, było na ogół żałosne i bardzo przykre.”




W swoim zawodowym portfolio malarka ma również wiele okolicznościowych pocztówek.

„Ruch wydawał dużo okolicznościowych pocztówek. Seria składała się zwykle z dziewięciu. Zamówienia przychodziły zwłaszcza przed świętami i z zastrzeżeniem- żeby nie było kościoła albo małego Jezuska. Preferowano choinki i akcenty ludowe. Sporo było zamówień i bardzo się gimnastykowaliśmy, żeby te kartki wyglądały świątecznie. Taki szybki pieniądz, wielu z nas sobie w ten sposób dorabiało.”

„Do Polski zaczęły napływać z Zachodu nowe trendy w ilustrowaniu. Rynek się załamał. Ten przysłowiowy Disney załatwił nas wszystkich. Zamówień przychodziło na pewno mniej, książki były bardzo źle drukowane.”





• Srebrny Medal na Międzynarodowej Wystawie Sztuki Edytorskiej w 1971 roku.
• Wyróżnienie na Ogólnopolskiej Wystawie „Sztuka Książki” w Lipsku, w 1973 roku.
• Nagroda Prezesa Rady Ministrów za twórczość artystyczną dla dzieci i młodzieży, w Warszawie, w 1978 roku.
• Złote Jabłko na Biennale Ilustracji w Bratysławie (BIB), za ilustracje do książki Leonek i lew, Wandy Chotomskiej (wydanej przez NK), przyznane w 1979 roku.
• Wpis na Listę Honorową IBBY w kategorii ilustrator, przyznany w Bratysławie, w 1980 roku.
• Medal Polskiej sekcji IBBY za całokształt pracy artystycznej w dziedzinie ilustracji dla dzieci, przyznany w 2007 roku.





„Starała się nigdy nie powtarzać, przystępować z nową energią do nowego tytułu, szukać świeżego pomysłu, sprawiać, żeby każda ilustracja była niespodzianką.”




W początkowym okresie swojej twórczości Teresa Wilbik specjalizowała się w ilustrowaniu egzotycznych tematów (bajki afrykańskie itp.). Dużą część jej twórczości stanowiły wówczas też ilustracje ze zwierzętami do wierszy Buczkówny, Chotomskiej czy Brzechwy.




„Sporo zaczęłam rysować też czarną kreską, często dostawałam tytuły dla trochę starszych dzieci, na przykład Pana Samochodzika i templariuszy czy Księgę strachów Zbigniewa Nienackiego, moje okładki tej popularnej serii były pierwsze.”

„Byłam bardziej kolorystką, niby trochę ilustrowałam kreskami, ale nawet w kresce starałam się wyciągnąć i szarość, i czerń, żeby to nie było nudne.”




W swych pracach kreuje przede wszystkim świat dziecięcych marzeń, który jest uroczy, pogodny, bezpieczny, nawet jeśli zapełniają go postacie poddane artystycznej deformacji.

„Bardzo się zawsze przykładałam, najpierw dokładnie czytałam tekst. Jak trafiły się jakieś egzotyczne postaci, to szukałam fotografii, podpatrywałam jak wyglądają, przy tych tekstach też sprawdzałam kolorystykę, żeby oddać atmosferę miejsca. Ilustracja musiała pasować do tekstu.”





„Lubiłam ilustrować wiersze, chociaż to było trudniejsze, bo wiersz to przecież synteza i tego skrótu też należało szukać w ilustracji. Proza była o wiele prostsza do ilustrowania.”

Ilustratorka uważa, że artysta, tworząc dzieło, musi mieć pewność, że zostanie ono „skonsumowane” przez odbiorców- w przypadku gdy dzieło nie zaistnieje, twórca podzieli jego los, a więc los twórcy zależy od jego dzieła.




• Jan Marcin Szancer
• Janusz Grabiański
• Maria Orłowska-Gabryś
• Bożena Truchanowska
• Zbigniew Rychlicki
• Olga Siemaszko
• Janusz Stanny
• Ewa Salamon
• Jerzy Srokowski
• Elżbieta Gaudasińska
• Zdzisław Witwicki
• Hanna Czajkowska